Said b. Cübeyr, İbni Abbas’tan, onun da Ömer b. Hattab’tan rivâyetine göre Rasûlüllah Hafsa’yı boşamış sonra da ric’at (dönüş) yapmıştır. (İbni Mâce, Talak/1 no: 2016. el-Hâkim, el-Müstedrek, Talak/5 no: 2796  2/215, sahih kaydıyla. Nesâî, Talak/76 no: 3590. el-Vahidî, Esbâbu’n-Nüzûl, s: 323. Kandemir, Y. TDV İslâm Ansiklopedisi, 15/120)

Katâde Enes b. Mâlik’in şöyle dediğini rivâyet etmiş: “Rasûlüllah Hafsa’yı boşadı. O da ailesinin yanına gitti. Allah (cc) Elçisine; “Ey Elçi, kadınları boşadığınız zaman iddetleri vaktinde boşayın” emrini inzâl etti. (İbni Kesir, Muhtasar Tefsir, 3/512. Suyûtî, Esbâbu’n-Nüzûl, s: 422)

Kurtubî Süddî isimli tefsirciden şöyle naklediyor. “Âyet Abdullah b. Ömer hakkında inmiştir. O hanımını ay halinde iken bir defa boşadı. Rasûlüllah ona ric’at (dönüş) yapmasını, sonra temizleninceye ve ay hâli oluncaya, sonra bir daha temizleninceye kadar nikâhı altında tutmasını emretti. Eğer yine de onu boşamak isterse onunla birleşmeden temizleneceği vakit onu boşasın. Allah’ın eşleri süresi içinde boşamalarına izin verdiği iddet budur.” (Haber için şu kaynakları veriyor: Buhârî, Tefsir/1 no: 4908, Talak/1 no: 5251-5252, 5258, 5264, 5332-5333, Ahkâm/13 no: 7160. Müslim, Talak/1(1) no: 3652-6370. Tirmizî, Talak/1 no 1175. Darimî, Talak/1 no: 2267-2268, 2/83. Ebu Dâvûd, Talak/4 no: 2179-2185. Nesâî, Talak/1 no: 3418-3421, Talak/76 no: 3585-3589. İbni Mâce, Talak/3 no: 2023. Muvatta, Talak no: 1147. Ahmed b. Hanbel, 1/43, 2/43, 58, 102, 128)

İbnü’l-A’rabî demiş ki: “Bütün bu rivâyetler sahih olmasa da birinci görüş yani Rasûlüllah’ın Hafsa’yı boşadığı daha uygun görünüyor. Zira bu iddet konusundaki şer’i hüküm bununla başladı. (İbnu’l-A’rabî, Ahkâmu’l-Kur’an, 3/269. Kurtubî, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, 2/3088)

Taberî bu âyetin Abdullah b. Ömer hakkında nazil olduğunu iki ayrı rivâyetle veriyor. (Taberî, İbni Cerir. Câmiu’l-Beyân, 12/124

Suyûtî’nin nakli: el-Hâkim İbni Abbas’tan naklediyor: Abdüyezid Ebu Rukâne, Ümmü Rukâne’yi boşadı. Sonra başka bir kadınla evlendi. Ümmü Rukâne Rasûlüllah’a gelerek; “Ya Rasûlüllah, bu saç teli kadar bana dokunmadı.” Bunun üzerine bu âyet (Talak 65/1) nâzil oldu.” (el-Hakim, el-Müstedrek, Tefsir/65 no: 954/3818 2/533, sahih kaydıyla)

Zehebî, “bunun senedi cidden zayıftır ve verdiği bilgi yanlıştır. Çünkü Abdüyezid İslâm dönemine ulaşmamıştır” dedi. (Suyûtî, Esbâbu’n-Nüzûl, s: 421. Ancak Ebu Dâvûd da bir eleştiri yapmadan naklediyor: Bkz: Talak/10 no: 2196)

Mukâtil şöyle demiş:  “Bize ulaştığına göre bu âyet Abdullah b Ömer, Uteybe b. Amr el-Mâzinî, Tufeyl b. Hâris ve Amr b. Said b. Âs hakkında nâzil oldu.” (Mukâtil b. Süleyman, Tefsir, 3/371. İbnu’l-A’rabî, Ahkâmu’l-Kur’an, 3/269)

Kurtubî ise başka bir şey söylüyor: “Boşanma iddeti ile ilgili hükümler ensardan Esmâ b. Yezid es-Seken hakkında nâzil oldu. Esmâ Peygamber döneminde kocası tarafından boşandı. Boşanan kadınların iddeti hakkında henüz hükmü yoktu. Esmâ’nın boşanması üzerine Allah bu âyetle iddet hükmünü indirdi.” (Kurtubî, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, 2/3088)

-Birinci rivâyete göre –eğer haber sahih ise- Rasûlüllah Ömer’in kızı hanımı Hafsa’yı boşadı ve bu âyet inince tekrar nikâh tazeledi. (Boşama sebebi de tartışmalı).

-Her ne kadar bu âyetin nüzûl sebebi olarak farklı görüşler varsa da  hükmü geneldir. Her müslümanı bağlar.

Hüseyin K. Ece

02.01.2022

Zaandam