Kur'an'da hakikate, tevhidi davete, vahye muhalefet, uzaklaşma ve kopuş anlamında şikak, ilgili ayetler ve şikakun baid, yani uzak bir muhalefet, uzak bir sapıklık hakkında bir online ders

Hüseyin K. Ece

29.01.2024 – 16 Receb 1445

Zaandam-Hollanda

 

KUR’AN’DA ŞİKÂK (Derin Bir Muhalefet) KAVRAMI

 

Kimileri kendilerine ‘hakikat’ belli olduktan sonra ya ondan yüz çevirirler ve ona karşı haksız bir muhalefete girişler, ya da ona karşı yabancılaşırlar. Bunların yaptıkları bu yanlış ‘hakikat’e nisbetle ciddi bir kopuş, yersiz bir düşmanlık diye nitelenebilir.

Kur’an; inkârcıların, ya da Hak’tan gelen ‘hakikat’ konusunda şüphe içinde olanların ve muhalefet edenlerin bu tavrını ‘şikâk’ kavramı ile anlatıyor.

• Sözlükte ‘şikâk’ ve türevleri

‘Şikâk’ın aslı olan ‘şek-ka’ fiili ve türevleri Kur’an’da yirmisekiz âyette yer alıyor.

 ‘Şek-ka’ sözlükte, bir şeyde meydana gelen yarılma ve parçalanmadır. Arapça’da “şekaktuhu bi-nısfeyn-onu ikiye ayırdım” denilir.

Bu fiil arkasından gelen tümlece (mef’ule) göre, bir şeyi yarmak, yeri sürmek, sabahın belirmesi, azı dişlerinin çıkması,

karşı gelmek, isyan etmek, cemaatten ayrılmak,

işin birine güç gelmesi, birine zahmet/meşakket vermesi gibi anlamlara gelir. 

Bu fiilin ‘şâk-ka’ kalıbı ve bunun masdarı olan ‘şikâk ve müşakka’, dostluğu yarıp düşmanlık etmek, muhalefet etmek, ters düşmek demektir.

Araplar “şakka’l-asa beyneke ve beynehu-Seninle onun arasında asa yarıldı, yani seninle onun arasındaki birlik bozuldu, araya ayrılık girdi” derler.

‘te-şak-ka”, biribirine muhalefet etme, düşmanlık yapmak,

‘in-şak-ka’, ‘şekka’ fiilinin beş harfli kalıbı olup bölünüp parçalanmak demektir. Bu sabah için kullanılırsa ‘fecrin zuhur etmesi’ anlamındadır.

‘iş-ti-kâk’, Arapça sarf kurallarına uyarak kelimeden kelime türetmek demektir. Bu şekilde türeyen kelimelere ‘müştâkk’ denir.

‘şek-ka’ kökünden gelen ‘şıkk’, bir şeyin parçası, yarısı, zorluk, yarılmış olan parça, yarık demektir. 

Buradan hareketle “târe fülânün mine’l-ğadabi şikâken-Falanca kişi öfkeden (sanki) yarılıp uçtu” denilir.

‘şıkk’ bir âyette zorluk anlamında kullanılıyor:

وَتَحۡمِلُ أَثۡقَالَكُمۡ إِلَىٰ بَلَدٖ لَّمۡ تَكُونُواْ بَٰلِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ ٱلۡأَنفُسِۚ إِنَّ رَبَّكُمۡ لَرَءُوفٞ رَّحِيمٞ ٧

“(O yük hayvanları) kendinizi sıkıntıya (şıkkı’l-enfüsi) sokmadan ulaşamayacağınız nice mekanlara yüklerinizi taşırlar…” (Nahl 16/7)

Aynı kökten gelen ‘meşekkat’, zahmet, güçlük veya sıkıntı, nefse ve bedene ulaşan mecalsizlik, gevşeklik veya güçsüzlük (inkisâr) anlamındadır.

‘şakk (çoğulu şukûk)’; güçlük, parçalanma, yarık, bir şeyin yarısı demektir.

“bi-yedihi’ş-şukûk-eldeki yarıklar, çatlaklar” demektir.^[1]

‘şukkah’, bir şeyin yarısı, uzaklık, uzak mesafe demektir. Kur’an, Tebûk Seferine zorlu, sıkıntılı ve aşırı meşakketli oluşundan dolayı katılmayan münafıkların hâlini şöyle anlatıyor:

لَوۡ كَانَ عَرَضٗا قَرِيبٗا وَسَفَرٗا قَاصِدٗا لَّٱتَّبَعُوكَ وَلَٰكِنۢ بَعُدَتۡ عَلَيۡهِمُ ٱلشُّقَّةُۚ وَسَيَحۡلِفُونَ بِٱللَّهِ لَوِ ٱسۡتَطَعۡنَا لَخَرَجۡنَا مَعَكُمۡ يُهۡلِكُونَ أَنفُسَهُمۡ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ إِنَّهُمۡ لَكَٰذِبُونَ ٤٢

“Eğer yakın bir menfeat ve kolay bir sefer olsaydı, tereddütsüz senin ardına takılırlardı. Fakat bu meşekkatli/zor (şukkah) yolculuk onlara pek uzun geldi…” (Tevbe 9/42)^[2]

• Evrende şikâk olayı

Kur’an’da varlıktaki ve oluştaki pek çok yarılma, ayrılma, parçalanma olayı ‘şikâk’ fiili ile anlatılıyor.

Bitkiler ve meyvalar bir şakk (yarılma) olayından sonra şekillendiği gibi, kıyâmetin kopuşu da bir şakk (yarılma ve ayrılma) olayıdır.

Allah (cc) şöyle buyuruyor:

فَلۡيَنظُرِ ٱلۡإِنسَٰنُ إِلَىٰ طَعَامِهِۦٓ ٢٤

أَنَّا صَبَبۡنَا ٱلۡمَآءَ صَبّٗا ٢٥

ثُمَّ شَقَقۡنَا ٱلۡأَرۡضَ شَقّٗا ٢٦

فَأَنۢبَتۡنَا فِيهَا حَبّٗا ٢٧

“İnsanoğlu yediklerine baksın.

Elbet suyu tarifsiz bir cömertlikle 

Biz indirmekteyiz. Sonra toprağı tarifsiz bir incelikle Biz yarmaktayız.

Derken orada tohumlar yetiştirmekteyiz.” (Abese 80/24-27)

Kâinattaki ve kıyâmet saatinde gökte ve yerde olabilecek yarılma/ayrılma olayı şikâkın olumlu anlamıdır ve tabii bir olaydır.

Kur’an kıyâmette  gökyüzünün yarılacağını haber veriyor:

وَيَوۡمَ تَشَقَّقُ ٱلسَّمَآءُ بِٱلۡغَمَٰمِ وَنُزِّلَ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ تَنزِيلًا ٢٥

“İşte o gün gökyüzü bulutları ile yarılacak (teşekkaku’s-semâ) ve melekler bölük bölük indirileceklerdir.” (Furkan 25/25)

فَيَوۡمَئِذٖ وَقَعَتِ ٱلۡوَاقِعَةُ ١٥

وَٱنشَقَّتِ ٱلسَّمَآءُ فَهِيَ يَوۡمَئِذٖ وَاهِيَةٞ ١٦

“İşte o zaman, olması beklenen o (büyük olay) olup bitmiş olacak.

Ve gök parçalanmış olacak. Zira O gün tüm direncini yitirmiş olacak.” (Hakka 69/15-16)

“Semâ’ terimi, burada, gök veya gökleri gösterir. Yani, görünür gökyüzü veya mecazî anlamıyla ‘semâ’ yahut ‘evren’ kavramında ifadesini bulan kozmik sistemlerin bütünü... Onun ‘parçalanması’, muhtemelen, kozmik sistemin toplu olarak çöküşünü ifade eden bir mecazdır.” ^[3]

فَإِذَا ٱنشَقَّتِ ٱلسَّمَآءُ فَكَانَتۡ وَرۡدَةٗ كَٱلدِّهَانِ ٣٧

“Ve gök yarılınca, göz alıcı kırmızılıkta açılmış bir gül gibi olduğu (görülecek).” (Rahmân 55/37)

84. sûrenin adı İnşikâk’tır. Bu da ‘şikâk’ kökünün beşli kalıbıdır ve manası ‘yarılmak, ayrılmak, parçalanmak, şerha şerha olmak’ demektir.

اِذَا السَّمَٓاءُ انْشَقَّتْۙ وَاَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْۙ

“Gök yarılıp Rabbine boyun eğdiği zaman, ki gök boyun eğecektir.” (İnşikak 84/1-2)

Kıyâmet saatinde yer de şakk şakk olacak, yani yarılıp parçalanacak:

يَوۡمَ تَشَقَّقُ ٱلۡأَرۡضُ عَنۡهُمۡ سِرَاعٗاۚ ذَٰلِكَ حَشۡرٌ عَلَيۡنَا يَسِيرٞ ٤٤

“Yer ayaklarının altından kayıp paramparça olduğu gün (her şey) son sür’attir.

İşte bu akıl sır ermez bir toparlanıştır, bizim için çok kolay olacaktır.” (Kaf 50/44)

Kur’an Ay’ın yarılmasından bahsediyor:

ٱقۡتَرَبَتِ ٱلسَّاعَةُ وَٱنشَقَّ ٱلۡقَمَرُ ١

“Son Saat yaklaşacak ve ay yarılacak.  (Veya Son Saat yaklaştı ve Ay yarıldı).” (Kamer 54/1)

Bir görüşe göre Ay kıyâmet yaklaştığı zaman yarılacak, parça parça olacak. Burada her ne kadar geçmiş zaman kalıbı kullanılsa da, Kur’an, kıyâmet ve Âhiret ilgili haberler çok kesin olduğu için onları genelde mazi (geçmiş zaman) kalıbı ile anlatıyor.

Bir görüşe göre ise bu âyette bahsedilen Ay’ın yarılması olayı Peygamber döneminde gerçekleşti.  Bir başka görüşe göre bu âyet; “iş, mesele açıklığa kavuştu” manasındadır.^[4]

• Kavram olarak şikâk

‘Şikâk’ isim olarak yedi âyette yer alıyor.

Yukarıda geçtiği gibi ‘şikâk ve müşakka’, bütünden ayrılıp muhalafete geçmek, düşmanlık etmek ve ayrıldığı bütüne ters düşmektir.

Tevhid’ten/birlikten ayrılmayı da bu kelimeler ifade ediyor. 

İnsanlardan bazıları ‘şakk’ı/şikâk’ı, olumlu tarafından koparıp Yaratıcı-yaratılan arasında olması gereken ahengi/ilişkiyi zedelemek için kullanarak olumsuz bir biçime sokarlar.

Tevhid,  içiçe daireler hâlinde Allah’ın birliğinden insanın kendi içindeki birliğe doğru gider. Bu birliklerin her boyut ve dairede parçalanması ‘şikâk’ olduğu gibi, boyut ve dairelerin birbiriyle ahenginin bozulması da bir ‘şikâk’tır.” 

Şikâkın meydana getirdiği huzursuzluk, (yukarıda geçtiği gibi) aynı kökten türeyen ‘şıkk ve meşakkat’ kelimeleriyle ile de anlatılıyor. 

Bu da kendi yanlış tercihi sebebiyle insana gelip çatan ruhsal veya bedensel perişanlık, bunalım ve düş kırıklığıdır.

-Kur’an’da şikâk

Kur’an, tevhidî parçalanmanın sonucu olan şirki, aslında bir ‘şakk’ olayı olarak görmektedir. (Nahl 16/27) Bu bakımdan şirk anlamındaki ‘şikâk’ insanınn giriştiği zulümlerin en büyüğüdür.

Kur’an, Allah’a karşı şikâkı en uzak düşürücü illet olarak gösterip bu illeti benimseyenleri en zalim kişiler diye tanıtır.^[5]

Allah’a karşı şikâk insanı boş bir gurura ve erişmezlik, aşılmazlık, yenilmezlik kuruntusuna götürür. 

صٓۚ وَٱلۡقُرۡءَانِ ذِي ٱلذِّكۡرِ ١

بَلِ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فِي عِزَّةٖ وَشِقَاقٖ ٢

“Sâd. Şeref ve itibar kaynağı olan Kur’an şâhit olsun.

Ama nerede! İnkârda direnenler (akletmek yerine) yersiz bir gurura ve tarifsiz bir nefrete (şikâka) gömülmüşlerdir.” (Sâd 38/2)

Kitap ehli olsun, başka insanlar olsun; Allah’ın indirdiği değerlere, O’nun emrettiği ve razı olacağı şekilde inanmak durumundadırlar. Eksik ve işine geldiği gibi, Kitab’a uyarak değil, kitabına uydurarak inanmak, Allah katında geçerli değildir.

Şu âyet başta kitap ehli olmak üzere bütün insanlara bu gerçeği duyuruyor;

İşlerine geldiği gibi inanıp sonra da ilâhi değerlere inandıklarını iddia etseler de onların bu yaptıkları bir şikâk’tır, yani Tevhid’ten kopuş, hakka muhalefet, gerçekten ayrılma ve doğru yoldan sapmadır.

فَإِنۡ ءَامَنُواْ بِمِثۡلِ مَآ ءَامَنتُم بِهِۦ فَقَدِ ٱهۡتَدَواْۖ وَّإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّمَا هُمۡ فِي شِقَاقٖۖ فَسَيَكۡفِيكَهُمُ ٱللَّهُۚ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ ١٣٧

“Eğer onlar sizin inandığınız gibi inanırlarsa, işte asıl o zaman doğru yola girmiş olurlar. Yok eğer bundan kaçınırlarsa, o zaman o şikâk’a (ayrılık, kopuş, muhalefete) düşmüş olur. Onlara karşı, (tam zamanında) Allah sana yetecektir.

Ve O Semi’dir (her şeyi işitendir)-alîm’dir (her şeyi bilendir).” (Bekara 2/137)

Şuayb (as) kavminin kendisine uymamasını, kendisinden ayrılıp gitmelerini veya muhalefet etmelerini ‘şikâk’ kelimesi ile anlatıyor.

وَيَٰقَوۡمِ لَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شِقَاقِيٓ أَن يُصِيبَكُم مِّثۡلُ مَآ أَصَابَ قَوۡمَ نُوحٍ أَوۡ قَوۡمَ هُودٍ أَوۡ قَوۡمَ صَٰلِحٖۚ وَمَا قَوۡمُ لُوطٖ مِّنكُم بِبَعِيدٖ ٨٩

“Dahası ey kavmim, benimle yollarınızı ayırmanız (şikâki) sakın sizi günahta ısrarınıza yol açmasın! Yoksa Nûh kavminin, Hûd kavminin, ya da Sâlih kavminin başına gelenlerin benzeri sizin de başınıza gelebilir.

Kaldı ki Lût kavmi sizden pek uzakta sayılmaz.” (Hûd 11/89)

Türkçe mealler bu âyetteki ‘şikâkî’ ifadesini genelde “bana olan düşmanlığınız”,

“bana karşı gelişiniz”,

“bana muhalif olmanız” şeklinde çevirmişler.

Şuayb (as) onlara “Ey kavmim, bana düşman olmanız, bana muhalefet etmeniz, beni şiddetle yalanlamanız, başınıza diğer azgın kavimlerin başına gelen belâyı getirir” demişti.^[6]

Kur’an, karı-kocanın bozuşması sebebiyle ailenin parçalanmasını da ‘şikâk’ kelimesi ile anlatıyor. Her ne kadar İslâmda boşanma haram değilse de istenmeyen, toplumsal ahenge ve aile birliğine darbe vuran bir bozulmadır, zararlı bir ayrılık, bir kopuş ve çatlaklıktır.

وَإِنۡ خِفۡتُمۡ شِقَاقَ بَيۡنِهِمَا فَٱبۡعَثُواْ حَكَمٗا مِّنۡ أَهۡلِهِۦ وَحَكَمٗا مِّنۡ أَهۡلِهَآ إِن يُرِيدَآ إِصۡلَٰحٗا يُوَفِّقِ ٱللَّهُ بَيۡنَهُمَآۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرٗا ٣٥

“Şayet  evli bir çiftin aralarının açılmasından (şikâk) endişe ederseniz, erkeğin ve kadının ailelerinden birer hakem tayin edin. Eğer iki taraf da aanlaşmazlığı gidermek isterse, Allah onları uzlaştırır…” (Nisâ 4/35)

Boşanmanın şikâk olmaktan çıkabilmesi için, tarafların çok haklı ve yerinde sebepleri olması gerekir.^[7] 

 

-Uzak bir muhalefet/kopuş (şikâku’n-baîd)

Bu ifade Kur’an’da üç yerde geçiyor.

Ehl-i kitaptan bazıları Allah’ın indirdiği kitabın bir bölümünü, özellikle Son Elçi ile ilgili bilgileri gizlediler. Dinî metinleri gerçek anlam ve amacından saptıracak şekilde yorumladılar. Hak dini kendi çıkarlarına uygun hâle getirerek halktan asıl gerçeği gizlediler.

Allah (cc) onları arındırmayacak. Böyleleri azabı hak edenlerdir.

أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلضَّلَٰلَةَ بِٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡعَذَابَ بِٱلۡمَغۡفِرَةِۚ فَمَآ أَصۡبَرَهُمۡ عَلَى ٱلنَّارِ ١٧٥

 “Onlar, doğru yol karşılığında sapıklığı, mağfiret karşılığında azabı satın almış kimdselerdir. Ateşe ne kadar da dayanıklı imişler.” (Bekara 2/175)

Allah’ın kitabına, onun maksatlarına uygun olarak yaklaşmayanlar, onu hayatı inşa etme amacıyla değil dünyalık çıkarı, başkalarına hükmetme kasdıyla yaklaşanlar dünyada hidâyet yerine sapıklığı (dalâleti), âhirette ise bağışlanma ve kurtuluş yerine azabı tercih etmiş olurlar.

Onlar Cehennem ateşine bu kadar mı dayanıklıdırlar ki böylesine ağır günahları işlemeye cesaret edebiliyorlar?^[8]

-Kur’an hakkında ihtilaf haktan uzaklaşmaktır

ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ نَزَّلَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّۗ وَإِنَّ ٱلَّذِينَ ٱخۡتَلَفُواْ فِي ٱلۡكِتَٰبِ لَفِي شِقَاقِۭ بَعِيدٖ ١٧٦

 “İşte bu sebeple Allah, ilâhi kelâmı hakikati ortaya çıkarmak için indirdi. Onlarsa Kitap üzerinde anlaşmazlığa düşerek, haktan hayli uzaklaştılar (Ya da derin bir açmaza düştüler).” (Bekara 2/176)

“Lafzen, “ilâhi kelâm hakkında karşıt görüşler taşıyanlar” -yani, onun bazı bölümlerini gizleyerek veya reddederek yahut onun ilahî kaynaklı olduğunu tamamen inkâr ederek.” ^[9]

Semâvî kitapları ve haber verdikleri gerçekleri anlama amacıyla yapılan iyi niyetli çabalarda farklı görüşlerin, farklı yorumların olması normaldir.

Ancak her ne sebeple olursa olsun Allah’ın âyetlerini gerçeğe aykırı yorumlamak, kasıtlı olarak onları amacından saptırmak bu âyette ‘şikâk’ diye niteleniyor.

Bu da hem âyetlere karşı muhalefeti, hem de bütün’den (Tevhid’ten) kopmayı ifade eder.

Burada ‘şikâk’, düşmanlık duygularıyla ayrılıkçılık yapmak, doğru yolda olanlarla ihtilafa düşmek, inatlaşmak, hakkı tartışmak, haktan sapmak şeklinde tefsir ediliyor.^[10]

O hâlde Kur’an (veya diğer semâvî kitaplar) yorumlanırken hedef onu hayatı inşa etmek için anlamak olmalı; ama ayrılık (tefrika) çıkarmak, kendi görüşüne ona dayatmak, dünyalık bir çıkar elde etmek olmamalıdır.

Allah (cc) Kur’an’ı insanlara sabit bir gerçeklik ve inandırıcı delillerle indirdi. Ancak bazıları Hak’tan gelen bu gerçeği gizledirler ve tahrif ettiler. Dahası kendilerine indirilen vahiy üzerinde ihtilaf ettiler. Bir kısmına inandılar bir kısmını inkâr ettiler.

Ya da onu sihir veya masal diye nitelendirdiler. Böylece haktan, doğrudan ve hidâyetten ayrılıp gittiler.^[11]

-Haktan uzağa düşen sapıtmıştır

وَإِذَآ أَنۡعَمۡنَا عَلَى ٱلۡإِنسَٰنِ أَعۡرَضَ وَنَـَٔا بِجَانِبِهِۦ وَإِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ فَذُو دُعَآءٍ عَرِيضٖ ٥١

قُلۡ أَرَءَيۡتُمۡ إِن كَانَ مِنۡ عِندِ ٱللَّهِ ثُمَّ كَفَرۡتُم بِهِۦ مَنۡ أَضَلُّ مِمَّنۡ هُوَ فِي شِقَاقِۭ بَعِيدٖ ٥٢

“Ne zaman insana nimetimizi bahşetsek yüz çevirir ve yan çizer. Ne zaman da başına bir musibet gelse, başlar yalvar yakar uzun uzadıya dualar okumaya.

De ki: Ne dersiniz, eğer o (Kur'an), Allah tarafından ise, siz de onu inkâr etmişseniz o zaman (haktan) uzak bir ayrılığa (şikâkı’n-baîd) düşenden daha sapık kim vardır?” (Fussilet 41/51-52) 

Kur’an şüphesiz Allah katından olmasına rağmen müşrikler onu yalanladılar, inkâr ettiler.

Böyle yapanlar kesinlikle sapıklığa düşer, haktan uzaklaşır, hakikate yabancılaşırlar.^[12]

Buradaki ‘fi-şikâkı’l-baîd’i kesin bir çatışma içine girmek’ şeklinde de anlamak mümkün.

Kalpleri Kur’an’a karşı kapalı olan (Fussilet 41/5),

Kur’an okunurken başkalarını gürültü yapmaya çağıran, böylece onun sesini/etkisi kısmayı (Fussilet 41/26) amaçlayan inatçı inkârcılar hakikatle yersiz bir çatışmaye girerler ve ona muhalefet  ederler.^[13]

-Hakka muhalefet edip ondan uzaklaşanlar zalimdir

Kur’an, peygamberlerin Allah’tan vahiy almalarına rağmen sonuçta insan olduklarını vurguluyor. Onlara beşerüstü nitelikler verilmesini doğru bulmuyor.

Hacc sûresi 52. âyette geçtiğine göre insan olmaları dolaysıyla onların aklına, kendi görevlerine aykırı olmayan düşünceler ve arzular düşebilir. Bu nokta şeytan onların insan olmalarından faydalanarak zihinleri yanlış şeyler telkin etmeye çalışır.

Ancak Allah (cc) onları görevleri açısından şeytanî vesveselere karşı korur. Şeytanın çabalarını boşa çıkarır. Âyetlerini elçilerin kalbine sağlamca yerleştirir.

Zira Allah el-Alîmdir (her şeyi bilendir), el-Hakîmdir (her işini hikmetle yapandır). Arkasından da şöyle buyuruyor:

لِّيَجۡعَلَ مَا يُلۡقِي ٱلشَّيۡطَٰنُ فِتۡنَةٗ لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ وَٱلۡقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمۡۗ وَإِنَّ ٱلظَّٰلِمِينَ لَفِي شِقَاقِۭ بَعِيدٖ ٥٣

“(Allah, şeytanın böyle yapmasına müsaade eder ki) kalplerinde hastalık olanlar ve kalpleri katılaşanlar için, şeytanın kattığı şeyi bir deneme (vesilesi) yapsın.

Zalimler, gerçekten (haktan) oldukça uzak bir ayrılık  (şikâkın baid) içindedirler.” (Hacc 22/53)

Hem Peygamber zamanındaki müşrikler, hem de daha sonradan Allah’a şirk koşarak zalimler olanlar, hak davete sırt dönmekle kalmayıp düşmanlık besleyenler şüphesiz uzak bir sapıklığın, Allah’a şiddetle muhalefetin içindedirler ve haktan çok uzaktadırlar.”^[14]

Buradaki “fi-şikâk’i’n-baîd”i, Türkçe mealler; “uzak bir şikâk içindeler”,

“derin bir ayrılık içindedirler”,

“şiddetli bir muhalefet ve düşmanlık içindedirler”,

“(hakdan) uzak bir ayrılık (ve muhalefet) içindedirler”,

“derin bir yanılgı içindedirler”,

“geri dönülmez bir ayrılık ve kopuş içindedirler”,

“derin bir cepheleşme içine girerler”,

“derin bir yabancılaşma” şeklinde çevirdiler.

Şikâk içine giren kimse bütünden ayrıldığı için hem derin bir kopuşa düşer hem de bütüne, yani Tevhidi bütünlüğe yabancılaşır. Bu da sonunda onu kendisiyle kavgalı konumuna düşürür.

Şikâk’ı ‘muhalefet, karşıtlık’ anlamından hareketle ‘yabancılaşma’ ya da ‘kendisiyle kavgalı’ seklinde de yorumlamak mümkün…

Kalplerinde hastalık bulunanlar ve hak davete karşı inat edenler, hakikat karşısında uyuşmazlık hâlindedirler. Aralarında ve kendi iç dünyalarında dengesizlik ve bağdaşmazlık vardır.

Sonuçta Tavhidî bütünlükten kopup ayrılığa düşenleri böyle bir sonuç bekler.

 Bu âyete göre zalimler, yani hakkı inkâr edenler ve Allah’a şirk koşarak iftira edenler “uzak bir ayrılık/muhalefet içindedirler”.  Allah’a ve Rasûlüne karşı muhalefet, isyan ve hidâyetin zıddı bir konumdadırlar.

Onlar inandıkları, yaptıkları ve söyledikleriyle onlardan uzaklaşıyorlar. Allah’ın emrine, inanç, amel, söz, tasavvur ve idrak olarak davet ettiği şeylere karşı gelmenin O’na ciddi bir muhalefet/isyan olduğunu tasavvur edemiyorlar.^[15]

Bu saplantı ve muhalefet ile zulüm arasında bir ilişki vardır. Öyleyse şikâk’ın en beterine yuvarlanmış kişiler zalimlerin ta kendileridir. Zalimler hem kendilerine, hem hakikate, hem de etkiledikleri kimselere haksızlık yaparlar.

Kur’an, zalimlerin uzak bir muhalefet/kopuş/ayrılık içine düştüklerini söyledikten sonra şöyle buyuruyor:

وَلِيَعۡلَمَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤۡمِنُواْ بِهِۦ فَتُخۡبِتَ لَهُۥ قُلُوبُهُمۡۗ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهَادِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ ٥٤

“Ve ta ki kendilerine ilim verilenler, bunun Rablerinden gelen hak olduğunu bilip ona iman etsinler ve onunla kalpleri rahat ve huzur bulsun.

Muhakkak Allah iman edenleri doğru yola iletir.” (Hacc 22/54)

  

 

^[1] İbni Manzur, Lisânu’l-Arab, 8/111-112

^[2] Isfehânî, R. el-Müfredât, s: 387-388

^[3] Esed, M. Kur’an Mesajı, 3/1182

^[4] Isfehânî, R. el-Müfredât, s: 387

^[5] Öztürk, Y. N. İslâmda Büyük Günahlar, s: 52-53

^[6] Zuhayli. V. et-Tefsiru’l-Vecîz, s: 233

^[7] Öztürk, Y. N. İslamda Büyük Günahlar, s: 53

^[8] Heyet, Kur’an Yolu, DİB, 1/168

^[9] Esed, M. Kur’an Mesajı, 1/47

^[10] Heyet, Kur’an Yolu, 1/168

^[11] Zuhayli, V. et-Tefsiru’l-Veciz, s: 27

^[12] Zuhayli, V. et-Tefsiru’l-Veciz, s: 483

^[13] Heyet, Kur’an Yolu,  4/621

^[14] Mükâtil B. Süleymen, Tefsir, 2/387. Tefsiru’l-Hâzin, 3/263. Kurtubî, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, 2/2119. Taberî, İbni Cerir. Câmiu’l-Beyân,  9/179

^[15] el-Cazâirî, Ebu Bekr, Eyseru’t-Tefâsir, 3/1116

KAVRAM DERSLERİ 59

Hüseyin K. Ece

29.01.2024 – 16 Receb 1445

Online

Zaandam-Hollanda

 

KUR’AN’DA ŞİKÂK (Derin Bir Muhalefet) KAVRAMI

 

Kimileri kendilerine ‘hakikat’ belli olduktan sonra ya ondan yüz çevirirler ve ona karşı haksız bir muhalefete girişler, ya da ona karşı yabancılaşırlar. Bunların yaptıkları bu yanlış ‘hakikat’e nisbetle ciddi bir kopuş, yersiz bir düşmanlık diye nitelenebilir.

Kur’an; inkârcıların, ya da Hak’tan gelen ‘hakikat’ konusunda şüphe içinde olanların ve muhalefet edenlerin bu tavrını ‘şikâk’ kavramı ile anlatıyor.

• Sözlükte ‘şikâk’ ve türevleri

‘Şikâk’ın aslı olan ‘şek-ka’ fiili ve türevleri Kur’an’da yirmisekiz âyette yer alıyor.

 ‘Şek-ka’ sözlükte, bir şeyde meydana gelen yarılma ve parçalanmadır. Arapça’da “şekaktuhu bi-nısfeyn-onu ikiye ayırdım” denilir.

Bu fiil arkasından gelen tümlece (mef’ule) göre, bir şeyi yarmak, yeri sürmek, sabahın belirmesi, azı dişlerinin çıkması,

karşı gelmek, isyan etmek, cemaatten ayrılmak,

işin birine güç gelmesi, birine zahmet/meşakket vermesi gibi anlamlara gelir. 

Bu fiilin ‘şâk-ka’ kalıbı ve bunun masdarı olan ‘şikâk ve müşakka’, dostluğu yarıp düşmanlık etmek, muhalefet etmek, ters düşmek demektir.

Araplar “şakka’l-asa beyneke ve beynehu-Seninle onun arasında asa yarıldı, yani seninle onun arasındaki birlik bozuldu, araya ayrılık girdi” derler.

‘te-şak-ka”, biribirine muhalefet etme, düşmanlık yapmak,

‘in-şak-ka’, ‘şekka’ fiilinin beş harfli kalıbı olup bölünüp parçalanmak demektir. Bu sabah için kullanılırsa ‘fecrin zuhur etmesi’ anlamındadır.

‘iş-ti-kâk’, Arapça sarf kurallarına uyarak kelimeden kelime türetmek demektir. Bu şekilde türeyen kelimelere ‘müştâkk’ denir.

‘şek-ka’ kökünden gelen ‘şıkk’, bir şeyin parçası, yarısı, zorluk, yarılmış olan parça, yarık demektir. 

Buradan hareketle “târe fülânün mine’l-ğadabi şikâken-Falanca kişi öfkeden (sanki) yarılıp uçtu” denilir.

‘şıkk’ bir âyette zorluk anlamında kullanılıyor:

وَتَحۡمِلُ أَثۡقَالَكُمۡ إِلَىٰ بَلَدٖ لَّمۡ تَكُونُواْ بَٰلِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ ٱلۡأَنفُسِۚ إِنَّ رَبَّكُمۡ لَرَءُوفٞ رَّحِيمٞ ٧

“(O yük hayvanları) kendinizi sıkıntıya (şıkkı’l-enfüsi) sokmadan ulaşamayacağınız nice mekanlara yüklerinizi taşırlar…” (Nahl 16/7)

Aynı kökten gelen ‘meşekkat’, zahmet, güçlük veya sıkıntı, nefse ve bedene ulaşan mecalsizlik, gevşeklik veya güçsüzlük (inkisâr) anlamındadır.

‘şakk (çoğulu şukûk)’; güçlük, parçalanma, yarık, bir şeyin yarısı demektir.

“bi-yedihi’ş-şukûk-eldeki yarıklar, çatlaklar” demektir.^[1]

‘şukkah’, bir şeyin yarısı, uzaklık, uzak mesafe demektir. Kur’an, Tebûk Seferine zorlu, sıkıntılı ve aşırı meşakketli oluşundan dolayı katılmayan münafıkların hâlini şöyle anlatıyor:

لَوۡ كَانَ عَرَضٗا قَرِيبٗا وَسَفَرٗا قَاصِدٗا لَّٱتَّبَعُوكَ وَلَٰكِنۢ بَعُدَتۡ عَلَيۡهِمُ ٱلشُّقَّةُۚ وَسَيَحۡلِفُونَ بِٱللَّهِ لَوِ ٱسۡتَطَعۡنَا لَخَرَجۡنَا مَعَكُمۡ يُهۡلِكُونَ أَنفُسَهُمۡ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ إِنَّهُمۡ لَكَٰذِبُونَ ٤٢

“Eğer yakın bir menfeat ve kolay bir sefer olsaydı, tereddütsüz senin ardına takılırlardı. Fakat bu meşekkatli/zor (şukkah) yolculuk onlara pek uzun geldi…” (Tevbe 9/42)^[2]

• Evrende şikâk olayı

Kur’an’da varlıktaki ve oluştaki pek çok yarılma, ayrılma, parçalanma olayı ‘şikâk’ fiili ile anlatılıyor.

Bitkiler ve meyvalar bir şakk (yarılma) olayından sonra şekillendiği gibi, kıyâmetin kopuşu da bir şakk (yarılma ve ayrılma) olayıdır.

Allah (cc) şöyle buyuruyor:

فَلۡيَنظُرِ ٱلۡإِنسَٰنُ إِلَىٰ طَعَامِهِۦٓ ٢٤

أَنَّا صَبَبۡنَا ٱلۡمَآءَ صَبّٗا ٢٥

ثُمَّ شَقَقۡنَا ٱلۡأَرۡضَ شَقّٗا ٢٦

فَأَنۢبَتۡنَا فِيهَا حَبّٗا ٢٧

“İnsanoğlu yediklerine baksın.

Elbet suyu tarifsiz bir cömertlikle 

Biz indirmekteyiz. Sonra toprağı tarifsiz bir incelikle Biz yarmaktayız.

Derken orada tohumlar yetiştirmekteyiz.” (Abese 80/24-27)

Kâinattaki ve kıyâmet saatinde gökte ve yerde olabilecek yarılma/ayrılma olayı şikâkın olumlu anlamıdır ve tabii bir olaydır.

Kur’an kıyâmette  gökyüzünün yarılacağını haber veriyor:

وَيَوۡمَ تَشَقَّقُ ٱلسَّمَآءُ بِٱلۡغَمَٰمِ وَنُزِّلَ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ تَنزِيلًا ٢٥

“İşte o gün gökyüzü bulutları ile yarılacak (teşekkaku’s-semâ) ve melekler bölük bölük indirileceklerdir.” (Furkan 25/25)

فَيَوۡمَئِذٖ وَقَعَتِ ٱلۡوَاقِعَةُ ١٥

وَٱنشَقَّتِ ٱلسَّمَآءُ فَهِيَ يَوۡمَئِذٖ وَاهِيَةٞ ١٦

“İşte o zaman, olması beklenen o (büyük olay) olup bitmiş olacak.

Ve gök parçalanmış olacak. Zira O gün tüm direncini yitirmiş olacak.” (Hakka 69/15-16)

“Semâ’ terimi, burada, gök veya gökleri gösterir. Yani, görünür gökyüzü veya mecazî anlamıyla ‘semâ’ yahut ‘evren’ kavramında ifadesini bulan kozmik sistemlerin bütünü... Onun ‘parçalanması’, muhtemelen, kozmik sistemin toplu olarak çöküşünü ifade eden bir mecazdır.” ^[3]

فَإِذَا ٱنشَقَّتِ ٱلسَّمَآءُ فَكَانَتۡ وَرۡدَةٗ كَٱلدِّهَانِ ٣٧

“Ve gök yarılınca, göz alıcı kırmızılıkta açılmış bir gül gibi olduğu (görülecek).” (Rahmân 55/37)

84. sûrenin adı İnşikâk’tır. Bu da ‘şikâk’ kökünün beşli kalıbıdır ve manası ‘yarılmak, ayrılmak, parçalanmak, şerha şerha olmak’ demektir.

اِذَا السَّمَٓاءُ انْشَقَّتْۙ وَاَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْۙ

“Gök yarılıp Rabbine boyun eğdiği zaman, ki gök boyun eğecektir.” (İnşikak 84/1-2)

Kıyâmet saatinde yer de şakk şakk olacak, yani yarılıp parçalanacak:

يَوۡمَ تَشَقَّقُ ٱلۡأَرۡضُ عَنۡهُمۡ سِرَاعٗاۚ ذَٰلِكَ حَشۡرٌ عَلَيۡنَا يَسِيرٞ ٤٤

“Yer ayaklarının altından kayıp paramparça olduğu gün (her şey) son sür’attir.

İşte bu akıl sır ermez bir toparlanıştır, bizim için çok kolay olacaktır.” (Kaf 50/44)

Kur’an Ay’ın yarılmasından bahsediyor:

ٱقۡتَرَبَتِ ٱلسَّاعَةُ وَٱنشَقَّ ٱلۡقَمَرُ ١

“Son Saat yaklaşacak ve ay yarılacak.  (Veya Son Saat yaklaştı ve Ay yarıldı).” (Kamer 54/1)

Bir görüşe göre Ay kıyâmet yaklaştığı zaman yarılacak, parça parça olacak. Burada her ne kadar geçmiş zaman kalıbı kullanılsa da, Kur’an, kıyâmet ve Âhiret ilgili haberler çok kesin olduğu için onları genelde mazi (geçmiş zaman) kalıbı ile anlatıyor.

Bir görüşe göre ise bu âyette bahsedilen Ay’ın yarılması olayı Peygamber döneminde gerçekleşti.  Bir başka görüşe göre bu âyet; “iş, mesele açıklığa kavuştu” manasındadır.^[4]

• Kavram olarak şikâk

‘Şikâk’ isim olarak yedi âyette yer alıyor.

Yukarıda geçtiği gibi ‘şikâk ve müşakka’, bütünden ayrılıp muhalafete geçmek, düşmanlık etmek ve ayrıldığı bütüne ters düşmektir.

Tevhid’ten/birlikten ayrılmayı da bu kelimeler ifade ediyor. 

İnsanlardan bazıları ‘şakk’ı/şikâk’ı, olumlu tarafından koparıp Yaratıcı-yaratılan arasında olması gereken ahengi/ilişkiyi zedelemek için kullanarak olumsuz bir biçime sokarlar.

Tevhid,  içiçe daireler hâlinde Allah’ın birliğinden insanın kendi içindeki birliğe doğru gider. Bu birliklerin her boyut ve dairede parçalanması ‘şikâk’ olduğu gibi, boyut ve dairelerin birbiriyle ahenginin bozulması da bir ‘şikâk’tır.” 

Şikâkın meydana getirdiği huzursuzluk, (yukarıda geçtiği gibi) aynı kökten türeyen ‘şıkk ve meşakkat’ kelimeleriyle ile de anlatılıyor. 

Bu da kendi yanlış tercihi sebebiyle insana gelip çatan ruhsal veya bedensel perişanlık, bunalım ve düş kırıklığıdır.

-Kur’an’da şikâk

Kur’an, tevhidî parçalanmanın sonucu olan şirki, aslında bir ‘şakk’ olayı olarak görmektedir. (Nahl 16/27) Bu bakımdan şirk anlamındaki ‘şikâk’ insanınn giriştiği zulümlerin en büyüğüdür.

Kur’an, Allah’a karşı şikâkı en uzak düşürücü illet olarak gösterip bu illeti benimseyenleri en zalim kişiler diye tanıtır.^[5]

Allah’a karşı şikâk insanı boş bir gurura ve erişmezlik, aşılmazlık, yenilmezlik kuruntusuna götürür. 

صٓۚ وَٱلۡقُرۡءَانِ ذِي ٱلذِّكۡرِ ١

بَلِ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فِي عِزَّةٖ وَشِقَاقٖ ٢

“Sâd. Şeref ve itibar kaynağı olan Kur’an şâhit olsun.

Ama nerede! İnkârda direnenler (akletmek yerine) yersiz bir gurura ve tarifsiz bir nefrete (şikâka) gömülmüşlerdir.” (Sâd 38/2)

Kitap ehli olsun, başka insanlar olsun; Allah’ın indirdiği değerlere, O’nun emrettiği ve razı olacağı şekilde inanmak durumundadırlar. Eksik ve işine geldiği gibi, Kitab’a uyarak değil, kitabına uydurarak inanmak, Allah katında geçerli değildir.

Şu âyet başta kitap ehli olmak üzere bütün insanlara bu gerçeği duyuruyor;

İşlerine geldiği gibi inanıp sonra da ilâhi değerlere inandıklarını iddia etseler de onların bu yaptıkları bir şikâk’tır, yani Tevhid’ten kopuş, hakka muhalefet, gerçekten ayrılma ve doğru yoldan sapmadır.

فَإِنۡ ءَامَنُواْ بِمِثۡلِ مَآ ءَامَنتُم بِهِۦ فَقَدِ ٱهۡتَدَواْۖ وَّإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّمَا هُمۡ فِي شِقَاقٖۖ فَسَيَكۡفِيكَهُمُ ٱللَّهُۚ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ ١٣٧

“Eğer onlar sizin inandığınız gibi inanırlarsa, işte asıl o zaman doğru yola girmiş olurlar. Yok eğer bundan kaçınırlarsa, o zaman o şikâk’a (ayrılık, kopuş, muhalefete) düşmüş olur. Onlara karşı, (tam zamanında) Allah sana yetecektir.

Ve O Semi’dir (her şeyi işitendir)-alîm’dir (her şeyi bilendir).” (Bekara 2/137)

Şuayb (as) kavminin kendisine uymamasını, kendisinden ayrılıp gitmelerini veya muhalefet etmelerini ‘şikâk’ kelimesi ile anlatıyor.

وَيَٰقَوۡمِ لَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شِقَاقِيٓ أَن يُصِيبَكُم مِّثۡلُ مَآ أَصَابَ قَوۡمَ نُوحٍ أَوۡ قَوۡمَ هُودٍ أَوۡ قَوۡمَ صَٰلِحٖۚ وَمَا قَوۡمُ لُوطٖ مِّنكُم بِبَعِيدٖ ٨٩

“Dahası ey kavmim, benimle yollarınızı ayırmanız (şikâki) sakın sizi günahta ısrarınıza yol açmasın! Yoksa Nûh kavminin, Hûd kavminin, ya da Sâlih kavminin başına gelenlerin benzeri sizin de başınıza gelebilir.

Kaldı ki Lût kavmi sizden pek uzakta sayılmaz.” (Hûd 11/89)

Türkçe mealler bu âyetteki ‘şikâkî’ ifadesini genelde “bana olan düşmanlığınız”,

“bana karşı gelişiniz”,

“bana muhalif olmanız” şeklinde çevirmişler.

Şuayb (as) onlara “Ey kavmim, bana düşman olmanız, bana muhalefet etmeniz, beni şiddetle yalanlamanız, başınıza diğer azgın kavimlerin başına gelen belâyı getirir” demişti.^[6]

Kur’an, karı-kocanın bozuşması sebebiyle ailenin parçalanmasını da ‘şikâk’ kelimesi ile anlatıyor. Her ne kadar İslâmda boşanma haram değilse de istenmeyen, toplumsal ahenge ve aile birliğine darbe vuran bir bozulmadır, zararlı bir ayrılık, bir kopuş ve çatlaklıktır.

وَإِنۡ خِفۡتُمۡ شِقَاقَ بَيۡنِهِمَا فَٱبۡعَثُواْ حَكَمٗا مِّنۡ أَهۡلِهِۦ وَحَكَمٗا مِّنۡ أَهۡلِهَآ إِن يُرِيدَآ إِصۡلَٰحٗا يُوَفِّقِ ٱللَّهُ بَيۡنَهُمَآۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرٗا ٣٥

“Şayet  evli bir çiftin aralarının açılmasından (şikâk) endişe ederseniz, erkeğin ve kadının ailelerinden birer hakem tayin edin. Eğer iki taraf da aanlaşmazlığı gidermek isterse, Allah onları uzlaştırır…” (Nisâ 4/35)

Boşanmanın şikâk olmaktan çıkabilmesi için, tarafların çok haklı ve yerinde sebepleri olması gerekir.^[7] 

 

-Uzak bir muhalefet/kopuş (şikâku’n-baîd)

Bu ifade Kur’an’da üç yerde geçiyor.

Ehl-i kitaptan bazıları Allah’ın indirdiği kitabın bir bölümünü, özellikle Son Elçi ile ilgili bilgileri gizlediler. Dinî metinleri gerçek anlam ve amacından saptıracak şekilde yorumladılar. Hak dini kendi çıkarlarına uygun hâle getirerek halktan asıl gerçeği gizlediler.

Allah (cc) onları arındırmayacak. Böyleleri azabı hak edenlerdir.

أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلضَّلَٰلَةَ بِٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡعَذَابَ بِٱلۡمَغۡفِرَةِۚ فَمَآ أَصۡبَرَهُمۡ عَلَى ٱلنَّارِ ١٧٥

 “Onlar, doğru yol karşılığında sapıklığı, mağfiret karşılığında azabı satın almış kimdselerdir. Ateşe ne kadar da dayanıklı imişler.” (Bekara 2/175)

Allah’ın kitabına, onun maksatlarına uygun olarak yaklaşmayanlar, onu hayatı inşa etme amacıyla değil dünyalık çıkarı, başkalarına hükmetme kasdıyla yaklaşanlar dünyada hidâyet yerine sapıklığı (dalâleti), âhirette ise bağışlanma ve kurtuluş yerine azabı tercih etmiş olurlar.

Onlar Cehennem ateşine bu kadar mı dayanıklıdırlar ki böylesine ağır günahları işlemeye cesaret edebiliyorlar?^[8]

-Kur’an hakkında ihtilaf haktan uzaklaşmaktır

ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ نَزَّلَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّۗ وَإِنَّ ٱلَّذِينَ ٱخۡتَلَفُواْ فِي ٱلۡكِتَٰبِ لَفِي شِقَاقِۭ بَعِيدٖ ١٧٦

 “İşte bu sebeple Allah, ilâhi kelâmı hakikati ortaya çıkarmak için indirdi. Onlarsa Kitap üzerinde anlaşmazlığa düşerek, haktan hayli uzaklaştılar (Ya da derin bir açmaza düştüler).” (Bekara 2/176)

“Lafzen, “ilâhi kelâm hakkında karşıt görüşler taşıyanlar” -yani, onun bazı bölümlerini gizleyerek veya reddederek yahut onun ilahî kaynaklı olduğunu tamamen inkâr ederek.” ^[9]

Semâvî kitapları ve haber verdikleri gerçekleri anlama amacıyla yapılan iyi niyetli çabalarda farklı görüşlerin, farklı yorumların olması normaldir.

Ancak her ne sebeple olursa olsun Allah’ın âyetlerini gerçeğe aykırı yorumlamak, kasıtlı olarak onları amacından saptırmak bu âyette ‘şikâk’ diye niteleniyor.

Bu da hem âyetlere karşı muhalefeti, hem de bütün’den (Tevhid’ten) kopmayı ifade eder.

Burada ‘şikâk’, düşmanlık duygularıyla ayrılıkçılık yapmak, doğru yolda olanlarla ihtilafa düşmek, inatlaşmak, hakkı tartışmak, haktan sapmak şeklinde tefsir ediliyor.^[10]

O hâlde Kur’an (veya diğer semâvî kitaplar) yorumlanırken hedef onu hayatı inşa etmek için anlamak olmalı; ama ayrılık (tefrika) çıkarmak, kendi görüşüne ona dayatmak, dünyalık bir çıkar elde etmek olmamalıdır.

Allah (cc) Kur’an’ı insanlara sabit bir gerçeklik ve inandırıcı delillerle indirdi. Ancak bazıları Hak’tan gelen bu gerçeği gizledirler ve tahrif ettiler. Dahası kendilerine indirilen vahiy üzerinde ihtilaf ettiler. Bir kısmına inandılar bir kısmını inkâr ettiler.

Ya da onu sihir veya masal diye nitelendirdiler. Böylece haktan, doğrudan ve hidâyetten ayrılıp gittiler.^[11]

-Haktan uzağa düşen sapıtmıştır

وَإِذَآ أَنۡعَمۡنَا عَلَى ٱلۡإِنسَٰنِ أَعۡرَضَ وَنَـَٔا بِجَانِبِهِۦ وَإِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ فَذُو دُعَآءٍ عَرِيضٖ ٥١

قُلۡ أَرَءَيۡتُمۡ إِن كَانَ مِنۡ عِندِ ٱللَّهِ ثُمَّ كَفَرۡتُم بِهِۦ مَنۡ أَضَلُّ مِمَّنۡ هُوَ فِي شِقَاقِۭ بَعِيدٖ ٥٢

“Ne zaman insana nimetimizi bahşetsek yüz çevirir ve yan çizer. Ne zaman da başına bir musibet gelse, başlar yalvar yakar uzun uzadıya dualar okumaya.

De ki: Ne dersiniz, eğer o (Kur'an), Allah tarafından ise, siz de onu inkâr etmişseniz o zaman (haktan) uzak bir ayrılığa (şikâkı’n-baîd) düşenden daha sapık kim vardır?” (Fussilet 41/51-52) 

Kur’an şüphesiz Allah katından olmasına rağmen müşrikler onu yalanladılar, inkâr ettiler.

Böyle yapanlar kesinlikle sapıklığa düşer, haktan uzaklaşır, hakikate yabancılaşırlar.^[12]

Buradaki ‘fi-şikâkı’l-baîd’i kesin bir çatışma içine girmek’ şeklinde de anlamak mümkün.

Kalpleri Kur’an’a karşı kapalı olan (Fussilet 41/5),

Kur’an okunurken başkalarını gürültü yapmaya çağıran, böylece onun sesini/etkisi kısmayı (Fussilet 41/26) amaçlayan inatçı inkârcılar hakikatle yersiz bir çatışmaye girerler ve ona muhalefet  ederler.^[13]

-Hakka muhalefet edip ondan uzaklaşanlar zalimdir

Kur’an, peygamberlerin Allah’tan vahiy almalarına rağmen sonuçta insan olduklarını vurguluyor. Onlara beşerüstü nitelikler verilmesini doğru bulmuyor.

Hacc sûresi 52. âyette geçtiğine göre insan olmaları dolaysıyla onların aklına, kendi görevlerine aykırı olmayan düşünceler ve arzular düşebilir. Bu nokta şeytan onların insan olmalarından faydalanarak zihinleri yanlış şeyler telkin etmeye çalışır.

Ancak Allah (cc) onları görevleri açısından şeytanî vesveselere karşı korur. Şeytanın çabalarını boşa çıkarır. Âyetlerini elçilerin kalbine sağlamca yerleştirir.

Zira Allah el-Alîmdir (her şeyi bilendir), el-Hakîmdir (her işini hikmetle yapandır). Arkasından da şöyle buyuruyor:

لِّيَجۡعَلَ مَا يُلۡقِي ٱلشَّيۡطَٰنُ فِتۡنَةٗ لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ وَٱلۡقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمۡۗ وَإِنَّ ٱلظَّٰلِمِينَ لَفِي شِقَاقِۭ بَعِيدٖ ٥٣

“(Allah, şeytanın böyle yapmasına müsaade eder ki) kalplerinde hastalık olanlar ve kalpleri katılaşanlar için, şeytanın kattığı şeyi bir deneme (vesilesi) yapsın.

Zalimler, gerçekten (haktan) oldukça uzak bir ayrılık  (şikâkın baid) içindedirler.” (Hacc 22/53)

Hem Peygamber zamanındaki müşrikler, hem de daha sonradan Allah’a şirk koşarak zalimler olanlar, hak davete sırt dönmekle kalmayıp düşmanlık besleyenler şüphesiz uzak bir sapıklığın, Allah’a şiddetle muhalefetin içindedirler ve haktan çok uzaktadırlar.”^[14]

Buradaki “fi-şikâk’i’n-baîd”i, Türkçe mealler; “uzak bir şikâk içindeler”,

“derin bir ayrılık içindedirler”,

“şiddetli bir muhalefet ve düşmanlık içindedirler”,

“(hakdan) uzak bir ayrılık (ve muhalefet) içindedirler”,

“derin bir yanılgı içindedirler”,

“geri dönülmez bir ayrılık ve kopuş içindedirler”,

“derin bir cepheleşme içine girerler”,

“derin bir yabancılaşma” şeklinde çevirdiler.

Şikâk içine giren kimse bütünden ayrıldığı için hem derin bir kopuşa düşer hem de bütüne, yani Tevhidi bütünlüğe yabancılaşır. Bu da sonunda onu kendisiyle kavgalı konumuna düşürür.

Şikâk’ı ‘muhalefet, karşıtlık’ anlamından hareketle ‘yabancılaşma’ ya da ‘kendisiyle kavgalı’ seklinde de yorumlamak mümkün…

Kalplerinde hastalık bulunanlar ve hak davete karşı inat edenler, hakikat karşısında uyuşmazlık hâlindedirler. Aralarında ve kendi iç dünyalarında dengesizlik ve bağdaşmazlık vardır.

Sonuçta Tavhidî bütünlükten kopup ayrılığa düşenleri böyle bir sonuç bekler.

 Bu âyete göre zalimler, yani hakkı inkâr edenler ve Allah’a şirk koşarak iftira edenler “uzak bir ayrılık/muhalefet içindedirler”.  Allah’a ve Rasûlüne karşı muhalefet, isyan ve hidâyetin zıddı bir konumdadırlar.

Onlar inandıkları, yaptıkları ve söyledikleriyle onlardan uzaklaşıyorlar. Allah’ın emrine, inanç, amel, söz, tasavvur ve idrak olarak davet ettiği şeylere karşı gelmenin O’na ciddi bir muhalefet/isyan olduğunu tasavvur edemiyorlar.^[15]

Bu saplantı ve muhalefet ile zulüm arasında bir ilişki vardır. Öyleyse şikâk’ın en beterine yuvarlanmış kişiler zalimlerin ta kendileridir. Zalimler hem kendilerine, hem hakikate, hem de etkiledikleri kimselere haksızlık yaparlar.

Kur’an, zalimlerin uzak bir muhalefet/kopuş/ayrılık içine düştüklerini söyledikten sonra şöyle buyuruyor:

وَلِيَعۡلَمَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤۡمِنُواْ بِهِۦ فَتُخۡبِتَ لَهُۥ قُلُوبُهُمۡۗ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهَادِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ ٥٤

“Ve ta ki kendilerine ilim verilenler, bunun Rablerinden gelen hak olduğunu bilip ona iman etsinler ve onunla kalpleri rahat ve huzur bulsun.

Muhakkak Allah iman edenleri doğru yola iletir.” (Hacc 22/54)

  

 

^[1] İbni Manzur, Lisânu’l-Arab, 8/111-112

^[2] Isfehânî, R. el-Müfredât, s: 387-388

^[3] Esed, M. Kur’an Mesajı, 3/1182

^[4] Isfehânî, R. el-Müfredât, s: 387

^[5] Öztürk, Y. N. İslâmda Büyük Günahlar, s: 52-53

^[6] Zuhayli. V. et-Tefsiru’l-Vecîz, s: 233

^[7] Öztürk, Y. N. İslamda Büyük Günahlar, s: 53

^[8] Heyet, Kur’an Yolu, DİB, 1/168

^[9] Esed, M. Kur’an Mesajı, 1/47

^[10] Heyet, Kur’an Yolu, 1/168

^[11] Zuhayli, V. et-Tefsiru’l-Veciz, s: 27

^[12] Zuhayli, V. et-Tefsiru’l-Veciz, s: 483

^[13] Heyet, Kur’an Yolu,  4/621

^[14] Mükâtil B. Süleymen, Tefsir, 2/387. Tefsiru’l-Hâzin, 3/263. Kurtubî, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, 2/2119. Taberî, İbni Cerir. Câmiu’l-Beyân,  9/179

^[15] el-Cazâirî, Ebu Bekr, Eyseru’t-Tefâsir, 3/1116